Στο portal 902.gr (σύνδεσμος: https://www.902.gr/eidisi/politismos/241641/synenteyxi-ton-vfidetzi-thtamvakoy-kai-nsamaltanoy-ston-maestro-hristo-i?fbclid=IwAR0vrfJTVgA-hdlkGYrfer-eK7myk1NQimSeyuCeKk1D6VlYJN_fw65-yAY) δημοσιεύεται συνέντευξη των Β. Φιδετζή, Θ. Ταμβάκου και Ν. Σαμαλτάνου για τον Ν. Σκαλκώτα στον Χρ. Κολοβό
Για το παρόν αφιέρωμα στο Χαλκιδέα πρωτοπόρο μουσουργό μας Νίκο Σκαλκώτα (21.3.1904 - 19.9.1949), εβδομήντα ένα χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του, αφορμή στάθηκαν η κυκλοφορία δύο ψηφιακών δίσκων (CDs) με έργα του με τον εξαίρετο πιανίστα, διευθυντή ηχογραφήσεων και ιδρυτή της δισκογραφικής εταιρείας «Melism» Νικόλαο Σαμαλτάνο και τον αρχιμουσικό και δεινό ερευνητή, νυν και πρώην αντίστοιχα καλλιτεχνικό διευθυντή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας Αθηνών και της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών μεταξύ άλλων, Βύρωνα Φιδετζή, καθώς και η πλήρης δισκογραφία του συνθέτη από το Θωμά Ταμβάκο, ιδρυτή του μοναδικού «Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου» (ΑΕΜΘΤ) που περιέχει κυρίως ακουστικό υλικό, παρτιτούρες και βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία για περίπου 5.000 Έλληνες και ελληνικής καταγωγής συνθέτες.
Τρεις άνθρωποι, οι οποίοι αφιερώνουν συνειδητά χρόνια ολόκληρα της ζωής τους στην μελέτη και προώθηση της Νεοελληνικής μας Έντεχνης Μουσικής των τελευταίων 200 ετών.
- Αγαπητέ κύριε Ταμβάκο, πείτε μας δυο λόγια για την μοναδική έκδοσή σας της πλήρους δισκογραφίας του Σκαλκώτα (Αλεξανδρούπολη, 2019).
Θ.Τ.: Η συγγραφή τού πονήματος «Νίκος Σκαλκώτας. Επίσημη δισκογραφία (1929-2019)» που κυκλοφόρησε από τη Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης τον Οκτώβριο της περασμένης χρονιάς, είναι η ελάχιστη συμβολή τού γράφοντος -και φυσικά τού Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου (ΑΕΜΘΤ)- για τη συμπλήρωση εβδομήντα ετών από την εκδημία τού κορυφαίου μουσουργού. Η γνωριμία μου με τη μουσική δημιουργία τού Νίκου Σκαλκώτα ξεκίνησε στη δεκαετία τού 1960. Τότε άκουσα στο ραδιόφωνο για πρώτη φορά τον πασίγνωστο Κλέφτικο από τους 36 Ελληνικούς Χορούς και το όνομα τού συνθέτη αυτού τού εμβληματικού έργου. Το αμείωτο ενδιαφέρον μου για τον Σκαλκώτα κορυφώθηκε μετά τη δημιουργία τού Α.Ε.Μ.Θ.Τ. (1980). Ξεκίνησα με την αναζήτηση και την αγορά δισκογραφικών εκδόσεων (δ.ε.) με έργα του, όπως και με δισκογραφημένα έργα των άλλων Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής μουσουργών. Από τα πρώτα αποκτήματα ήταν η κασετίνα τεσσάρων δίσκων επαφής με έργα του, ερμηνευμένα από Έλληνες μουσικούς (1980). Η ακρόασή της μου αποκάλυψε έναν μοναδικό ηχοχρωματικό και ασύλληπτης ομορφιάς κόσμο.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ο εντοπισμός και η απόκτηση όλων των, εμπορικών και μη, δ.ε. έγινε βασική προτεραιότητά μου στο πλαίσιο τού γενικότερου ερευνητικού έργου στο ΑΕΜΘΤ. Η δυσκολία ανεύρεσης των δ.ε. ήταν τεράστια εξαιτίας της ελάχιστης «εμπορικότητάς» τους και της απουσίας τού διαδικτύου (ως τα τέλη της δεκαετίας του 1990). Με επίμονες και κοπιώδεις προσπάθειες, έως τον Σεπτέμβριο του 2019, εμπλούτισα τον τομέα Δισκογραφίας του ΑΕΜΘΤ με όλες σχεδόν τις 212 δ.ε. επαφής και ακτίνας, και τις ψηφιακές εκδόσεις, κυρίως μέσω των αγορών από το διαδίκτυο και των προσφορών από τους ερμηνευτές και τις δισκογραφικές εταιρείες. Το συγγραφικό πόνημά μου προέρχεται από τις συντομευμένες εκδοχές της δισκογραφίας του Σκαλκώτα που συνέγραψα για τα έντυπα προγράμματα των Ελληνικών Μουσικών Γιορτών (2005-2011). Πληρέστερη, με φωτογραφικό υλικό, αναρτήθηκε σε τρία ξεχωριστά μέρη (ιστοσελίδες) στον προηγούμενο ιστότοπο της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» στο ΜΜΑ (2013). Η έλλειψη αυτοτελούς έντυπης ή ψηφιακής έκδοσης με την πλήρη και τεκμηριωμένη επίσημη δισκογραφία του με οδήγησε στο εκδοτικό αυτό εγχείρημα. Κυκλοφόρησε με την οικονομική συνδρομή της ακριτικής Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης τού αγαπητού μου συνεργάτη Θανάση Τρικούπη, αρχικά σε 400 αντίτυπα.
- Σπάνια σκαλκωτικά ευρήματα στο Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου.
Θ.Τ.: Από το συνολικό δισκογραφικό corpus τού Σκαλκώτα το 60% περίπου χαρακτηρίζεται από τη σπανιότητά του ή την πλήρη έλλειψη της δυνατότητας εντοπισμού και απόκτησής του, όπως είναι οι δεκαέξι δ.ε. σε δίσκο γραμμοφώνου (78 στροφών), οι δ.ε. εκτός εμπορίου κυρίως από ορχήστρες πνευστών, στρατιωτικές και πανεπιστημιακές, αλλά και μεμονωμένες δ.ε. σε δίσκο επαφής, επίσης εκτός εμπορίου, που εκδόθηκαν από διάφορους φορείς (ωδεία, ιδρύματα, πανεπιστήμια, αυτοδιοίκηση) με αφορμή κάποια επέτειο ή συμβάν και που εμπλουτίζουν τον Τομέα Δισκογραφίας του ΑΕΜΘΤ.
- Πώς βλέπετε δισκογραφικά την θέση του Σκαλκώτα στην Ελλάδα και παγκόσμια;
Θ.Τ.: Το σύνολο των 212 δ.ε. (με τις επανεκδόσεις και έως τον Σεπτέμβριο του 2019) που προανέφερα θεωρείται ικανοποιητικό, αν συγκριθεί με τις επίσημες δισκογραφίες άλλων Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής κορυφαίων μας μουσουργών. Μόνο οι δ.ε. τού Ιάννη Ξενάκη (275) υπερβαίνουν τον αντίστοιχο αριθμό του Σκαλκώτα. Βέβαια υπολείπεται κατά πολύ από το σύνολο των δ.ε. των κορυφαίων ομοτέχνων του που έζησαν την ίδια εποχή (Στραβήνσκη, Schönberg, Berg, Σοστακόβητς). Χάρη στις θαυμάσιες και ποιοτικές δ.ε. της σουηδικής δισκογραφικής εταιρείας BIS (22 έως στιγμής) ο Σκαλκώτας έγινε ευρέως γνωστός στο παγκόσμιο φιλόμουσο κοινό που τον αγνοούσε.
- Ποια η σχέση σας αγαπητέ κύριε Σαμαλτάνε με τον Σκαλκώτα; Πείτε μας σάς παρακαλώ για τα προβλήματα των χειρογράφων του και την αποκατάστασή τους προς εκτέλεση και ηχογράφηση.
Ν.Σ.: Το 1978 βραβευμένος στο διαγωνισμό πιάνου Καίτης Παπαϊωάννου μαζί με το χρηματικό έπαθλο δεχτήκαμε και ένα επιπλέον δέμα με παρτιτούρες. Ήταν τα μέχρι τότε εκδομένα έργα του Σκαλκώτα για πιάνο. Μελέτησα αμέσως την 4η σουίτα, ένα από τα πιο προσιτά έργα του συνθέτη, μέρος της οποίας παρουσίασα αργότερα σε τηλεοπτική εκπομπή. Μεγάλη εντύπωση μου είχε κάνει όμως ένα άλλο έργο, η Πασσακάλια. Ύστερα από πολλή μελέτη το αποτέλεσμα δεν μου φαινόταν ισορροπημένο.
Όλες μου οι απορίες λύθηκαν πολλά χρόνια αργότερα μελετώντας τα έργα του συνθέτη από αντίγραφα των χειρογράφων του. Υπήρξε εμφανής ηθελημένη εκτροπή από τον επιμελητή της έκδοσης της Universal με λάθος ή σε διαφορετική θέση υποδείξεις αναφορικά με τις ενδείξεις των tempi -σας παραπέμπω στο ιδιαίτερα αναλυτικό συνοδευτικό φυλλάδιο του άλμπουμ των 32 κομματιών για πιο ακριβή πληροφόρηση- σε ένα έργο εκπληκτικά [sic!] τέλεια χτισμένο -ηθελημένα ή από ένστικτο- δεν το γνωρίζουμε, με τις αναλογίες του «Χρυσού Αριθμού», όπως και με παραλληλισμούς με τη σειρά του Fibonacci, από το δημιουργό του. Δυστυχώς το ίδιο συμβαίνει και σε αρκετές εκδόσεις έργων του που ακολούθησαν, όπως αυτές του αμερικανικού εκδοτικού οίκου «Margun».
— Μιλήστε μας για την έκδοση του CD για τον Σκαλκώτα στην «Melism» (2019).
Ν.Σ.: Ο Σκαλκώτας στη Melism υπάρχει από τη στιγμή που το δισκογραφικό πεδίο έχει πλέον αλλάξει και ζητείται μια μεγαλύτερη ευελιξία, ταχύτητα παραγωγής και ίσως, σωστότερα θα έλεγα, το αντικείμενο μιας δισκογραφικής έκδοσης.
Η δισκογραφική μου συνεργασία με την BIS ξεκίνησε το 1995 με ένα δίσκο ηχογραφημένο στο Παρίσι που περιελάμβανε έργα του μεγάλου συνθέτη και μαέστρου Leif Segertam πολύ πριν στείλω μια πρόχειρη ηχογράφηση με 3 από τα 32 κομμάτια δεχόμενος την απάντηση του διευθυντή της BIS, Robert von Bahr [..] εκπληκτική μουσικότητα, όσο για την τεχνική φαίνεται να έχετε πουλήσει την ψυχή σας στο Διάβολο και προτείνοντας μου αμέσως συμβόλαιο για το πλήρες πιανιστικό έργο του Σκαλκώτα. Για την BIS έγραψα ή συμμετείχα σε 8 δίσκους με επιπλέον έργα του Σκαλκώτα συμπεριλαμβανομένων και 2 CDs με 6 από τις σονάτες του Samuil Feinberg.
Η Melism λόγω των εξαίρετων ηχογραφήσεων και επιλογών της, έτυχε γρήγορης αναγνώρισης, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει από δημοσίευση του έγκριτου Gramophone που αφορά στις τελευταίες Σκαλκωτικές εκδόσεις. Αξιοσημείωτο είναι, ότι ο γνωστός δημοσιογράφος του BBC Norman Lebrecht επέλεξε 3 φορές τους 5 τελευταίους μήνες σαν «Δίσκο της Εβδομάδας» ηχογραφήσεις της Melism, όπως το αφιερωμένο στο Σκαλκώτα CD, καθώς και την τελευταία έκδοση με έργα σε Πρώτη Παγκόσμια Ηχογράφηση των Γιάννη Χρήστου και Μίκη Θεοδωράκη, ηχογραφημένο με τους από πολλά χρόνια σπουδαίους συνεργάτες μου, Αγγελική Καθαρίου (μέτζο) και Christophe Sirodeau (πιάνο).
Πάντα πιστοί στις αρχές μιας έκδοσης, όσο γίνεται πιο ακριβείς στο μουσικό κείμενο και με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, οι ηχογραφήσεις πραγματοποιούνται σε φυσικούς χώρους με τον καλύτερο εξοπλισμό, ειδικά τροποποιημένο για βέλτιστο ηχητικό αποτέλεσμα και τις επιμελούμαι ο ίδιος εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις ήδη ηχογραφημένων έργων.
- Πώς βλέπετε την ζωντανή παρουσίαση έργων Σκαλκώτα διεθνώς;
Ν.Σ.: Πιστεύω, ότι πέραν των πρώτων παγκόσμιων ηχογραφήσεων, η σύγχρονη μουσική θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνεται με ιδιαίτερη έμφαση στο ρεπερτόριο «κλασσικών» ερμηνευτών. Έκανα λοιπόν την πρόταση στον σπουδαίο πιανίστα Κυπριανό Κατσαρή, του οποίου τις ηχογραφήσεις διευθύνω τα τελευταία χρόνια, να ηχογραφήσει έναν κύκλο ελληνικής μουσικής του 20ού αιώνα. Ακούγοντας την ηχογράφησή μου στην «Πασσακάλια», αποφάσισε ενθουσιασμένος να την συμπεριλάβει μαζί και με άλλα έργα του Σκαλκώτα. Αναμένουμε...
- Μαέστρο μου, η μουσικολογική επιμέλεια και αποκατάσταση των χειρογράφων του Σκαλκώτα στην καριέρα σας. Μιλήστε μας για την εργασία σας αυτή.
Β.Φ.: Η μουσικολογική επιμέλεια των έργων του Σκαλκώτα υπήρξε μικρό μέρος της συνολικής προσπάθειάς μου για αποκατάσταση ελληνικών συνθέσεων, προς δημόσια παρουσίαση. Είναι ολοφάνερο, ότι μόνο η επανειλημμένη επαφή των μουσικών έργων με το κοινό δημιουργεί το σταθερό και υγιές θεμέλιο για την αξιολόγησή τους. Στον τόπο μας διαχρονικά, ελάχιστα έργα είχαν αυτή τη τύχη, με αποτέλεσμα την ασαφή έως μηδενική γνώση και κατά συνέπεια την ατελέστατη αξιολόγηση του συνολικού ελληνικού ρεπερτορίου δύο και πλέον αιώνων, τόσο από πλευράς κοινού, όσο και προπάντων, από πλευράς ελληνικού μουσικού κόσμου. Έργα που παίζονταν άπαξ ή δεν παίζονταν διόλου και μέχρι πρότινος στην συντριπτική τους πλειοψηφία ούτε τυπώνονταν, με συχνή κατάληξη την απώλειά τους, συνιστούσαν την ρεαλιστική απεικόνιση της νεοελληνικής μουσικής πραγματικότητας. Αυτή η απαράδεκτη κατάσταση που την βίωσα από τα εφηβικά μου χρόνια, όταν πρωτοέγινα επαγγελματίας μουσικός στην τότε Συμφωνική Ορχήστρα Βορείου Ελλάδος -προδρόμου της σημερινής Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης- στάθηκε μία από τις κύριες αιτίες αναζήτησης πρακτικών λύσεων τουλάχιστον σε προσωπικό επίπεδο καθότι σε ευρύτερο επίπεδο το ζήτημα ήταν και παραμένει κοινωνικοπολιτισμικό και απαιτεί μακρόπνοη πολιτική γνώση, βούληση, σκόπευση και δράση.
Ως προς τον Σκαλκώτα, βασικές μουσικολογικές μου εργασίες οι οποίες προηγήθηκαν βεβαίως των εκτελεστικών κι ερμηνευτικών μου προσεγγίσεων, στάθηκαν πρωτίστως εκείνες των 36 Ελληνικών Χορών, της Συμφωνιέττας, της Θάλασσας και του Χορού σε ντο ελάσσονα.
- Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (13/2/2018). Δύο πρώτες εκτελέσεις έργων Σκαλκώτα με τη «Φιλαρμόνια». Η Σουίτα για βιολί και μικρή ορχήστρα και το Κοντσέρτο για βιολί, πιάνο και ορχήστρα που ανακαλύφθηκαν στην Αμερική από το μουσικολόγο Γιάννη Τσελίκα, ενορχηστρώθηκαν υποδειγματικά από το Γιάννη Σαμπροβαλάκη (Κέντρο Ελληνικής Μουσικής). Σολίστες ήταν ο βιολονίστας Γιώργος Δεμερτζής και ο πιανίστας Βασίλης Βαρβαρέσος. Πείτε μας δυο λόγια για αυτά τα έργα που συμπεριλαμβάνονται στο CD σας από την BIS (Φεβρουάριος 2020).
Β.Φ.: Τα δύο έργα που βρέθηκαν, είναι ιστορικά σημαντικό γεγονός ως προς την μελέτη της συνθετικής πορείας του Σκαλκώτα, αλλά και την κατανόηση του μουσικού του σκέπτεσθαι διαχρονικά, αν αναλογιστούμε τη θεματική συγγένεια έργων, όπως το κοντσέρτο και η Συμφωνιέττα που απέχουν στιλιστικά και χρονικά μεταξύ τους δεκαετίες.
- Ποια η αντιμετώπιση του έργου του Σκαλκώτα από τους Κρατικούς μας Μουσικούς Οργανισμούς, όσο ζούσε και κατόπιν έως σήμερα;
Β.Φ.: Υπήρξε μια μυθολογία ως προς την αντιμετώπιση του Σκαλκώτα από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, τον κύριο και κεντρικό φορέα μουσικοπολιτιστικών δράσεων στα χρόνια του. Μελέτη των αρχείων της, μου έδωσε μία διαφορετική εικόνα από το γνωστό και αενάως επαναλαμβανόμενο στερεότυπο περί διώξεώς του ως συνθέτη. Βάσει των αρχείων αυτών, από τους μουσουργούς της γενιάς του (Ευαγγελάτο, Κόντη, Καρυωτάκη, Μιχαηλίδη, Γεωργιάδη, Κυδωνιάτη, Πλάτωνα, Γ.Α. Παπαϊωάννου, Καζάσογλου, Ξένο, Κουτούγκο, Δραγατάκη, Παλλάντιο, κ.λπ.) μόνον του Ευαγγελάτου παίχτηκαν κάποια έργα περισσότερα από εκείνα του Σκαλκώτα, όσο τουλάχιστον ζούσε ο τελευταίος. Το παράπονο του συνθέτη που γνωρίζω από μαρτυρία του πατέρα μου που ήταν φίλος του, υπήρξε η υποτίμησή του ως βιολιστή στα πίσω αναλόγια της ορχήστρας. Το ότι η μουσική του γλώσσα ήταν δυσπρόσιτη, το γνώριζε ο ίδιος πολύ καλά και σαφής υπήρξε η επιδίωξή του μεταπολεμικά να την απαλύνει «επιστρέφοντας» κατά καιρούς, πάντα βεβαίως με τον δικό του ιδιοφυή τρόπο, στην τονικότητα απ’ την οποία άλλωστε, ουδέποτε αποκόπηκε οριστικά. Μεταθανατίως δόθηκε από συγκεκριμένους κύκλους βάρος στα ατονικά και δωδεκάφθογγα έργα του με αποκλεισμό των τονικών συνθέσεων, ειδικά της τελευταίας δημιουργικής του περιόδου. Έτσι, έργα όπως το σύνολο των 36 Ελληνικών Χορών, η Συμφωνιέττα, η Κλασσική συμφωνία και τα αριστουργηματικά μπαλέτα του: Η Λυγερή κι ο Χάρος, η Θάλασσα και οι 4 Εικόνες, έπρεπε να περιμένουν δεκαετίες για να παιχτούν και ως παράδειγμα ας αναφέρω, ότι τα προαναφερθέντα μπαλέτα, ουδέποτε παρουσιάστηκαν χορογραφημένα από την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Χρήστος Ηλ. Κολοβός
Διευθυντής Ορχήστρας - Δρ. Παν/μίου του Μόντρεαλ
